Αναρωτιέμαι πού και πόσο σφάλλαμε; Πώς και γιατί, ο Λόγος υπέρ της εκσυγχρονιστικής μεταρρύθμισης στην Παιδεία υπήρξε μεν λογικά ισχυρός αλλά πρακτικά ατελέσφορος, έναντι των πολιτικών εξελίξεων; Τί είναι αυτό που κατέστησε το ακαδημαϊκά προφανές και αναγκαίον, τόσον ακατανόητο ή έστω αντιδημοφιλές ώστε να μην απολαμβάνει της ενεργού και αδιαμφισβήτητης υποστήριξης της κοινωνίας μας; Τί άραγε μπορεί να καθιστά κινητήριο δύναμη "αλλαγών" προς τον εκπαιδευτικό αναχρονισμό, την αυτοκτονική εθελοτυφλία έναντι του διεθνούς γίγνεσθαι και των προτύπων του; Τί άραγε μπορεί να επιτρέπει σε μια Χώρα του ΟΟΣΑ, να επιλέγει την "κιμωλία" έναντι του "επιδιασκόπιου", την ιδεολογική Ύβριν ότι η "αριστεία" είναι απορριπτέο/καταδιωκτέο πρόταγμα, στον 21ο και παγκοσμιοποιημένο αιώνα της Κοινωνίας της Γνώσης;
Πού και πώς να βγεί άκρη εάν δεν αναζητηθεί σκληρή αυτο-κριτική, πριν πάσης κριτικής; Πρώτα να βάλουμε τάξη σε βασικές Αρχές του Οίκου μας, κι ύστερα να αναζητήσουμε τις πολιτικές ή κομματικές διαστροφές τους! Ερμηνευτικά σχήματα για το ρόλο, τις επιδιώξεις, τις πράξεις και τις ευθύνες του κομματικού συστήματος στα Πανεπιστήμια, όσον αληθή ή αληθοφανή κι αν είναι, εξηγούν ίσως την κορυφή του παγόβουνου, δεν αποκαλύπτουν το τί υπάρχει κάτω από την επιφάνεια. Κι ως γνωστόν, τα παγόβουνα, όπως και οι φελλοί εξ άλλου, επιπλέουν λόγω των ιδιοτήτων της αφανούς διαμόρφωσης τους.
Όσο χαριτωμένος κι αν είναι ο σκωπτικός συμβολισμός της συνύπαρξης Μπαλτά και Χασάπη στο Υπουργείο Παιδείας, οι χονδροειδείς παρεμβάσεις που βλέπουμε εσχάτως δε θα ήταν νοητές εάν είχε εγκαθιδρυθεί ένα άτρωτο σύστημα επιλογών σε μείζονες διελκυστίνδες και προπατορικά διλήμματα. Τα κατατάσσω σε δύο βασικές ομάδες:
- στρατηγικές επιλογές
- τακτικές παραδοχές.
Το ελληνικό Πανεπιστήμιο κινήθηκε επί 40+ χρόνια αποφεύγοντας να επιλέξει μεταξύ τριών -αλληλένδετων- κομβικών ζητημάτων:
1. μαζικοποίηση σπουδών έναντι αρίστων σπουδών: το αίτημα του εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως διατυπώθηκε κυρίως μετά τη Δικτατορία, μοιάζει εκ πρώτης όψεως θεμιτό και αναγκαίο. Η ικανοποίηση του, χωρίς σαφές σχέδιο για τη διασύνδεση της Παιδείας με τη συνολική βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου της χώρας, οδήγησε νομοτελειακά σε απίθανες στρεβλώσεις. Δεν είναι μόνον ότι οι "σπουδές" συνταυτίσθηκαν ευτελιστικά με το "πτυχίο"-τυπικό προσόν για διορισμό, είναι κυρίως ότι δεν επετεύχθη ή δεν επιδιώχθηκε επίμονα η άρρηκτη σχέση "γνώσης" και "οικονομίας". Όλο το σύνθετο και εύκαμπτο οικοδόμημα της Μεταπολίτευσης καταλήγει να είναι, σήμερα υπό την οικονομική και πολιτισμική κρίση, απλώς οικονομικό βάρος για τον προϋπολογισμό αντί για μεγαλειώδη ευκαιρία για την ανάπτυξη της κοινωνίας μας. Κι ας μη μιλάμε εύκολα και με αυτο-συγχαρητήριο διάθεση για το "υψηλής ποιότητας επιστημονικό δυναμικό" της χώρας. Όποιος μπαίνει στα αμφιθέατρα, αναγνωρίζει καλά ότι απαιτείται πλέον διερμηνέας από την ελληνική στην "ελληνική"...
2. κοινωνική πολιτική έναντι ακαδημαϊκής πολιτικής: στο θολό τούτο τοπίο, ήταν εύκολο να υποβαθμισθούν κρίσιμα μακρο-πρόθεσμα θέματα ακαδημαϊκής ταυτότητας σε δευτερεύουσας σημασίας διαχειριστικά βραχυ-πρόθεσμα προβλήματα. Από τα δεκάδες σχετικά, ας θυμηθούμε δύο "καραμπινάτα": τις μετεγγραφές και τις βιβλιοθήκες. Με απίστευτα κουραστικό τρόπο και βαρετή μεθοδικότητα, κάθε χρόνο, επί δεκαετίες, το ίδιο "παραμύθι" αναζητά την πρόσκαιρη και "ευφυή" λύση που θα δώσει ο εκάστοτε Υπουργός -κι ούτε καν... Με την εγγενή ροπή προς το λαϊκισμό, είναι αναπόφευκτο, στην ασπόνδυλη και άτακτη δημόσια συζήτηση περί Δημόσιας Δωρεάν Παιδείας, τα πανεπιστήμια να εκλαμβάνονται ως χώρος επίλυσης προβλημάτων που ουδεμία σχέση έχουν με την καθαυτό Παιδεία και την αποστολή τους: οι κατανομές των κονδυλίων είναι συντριπτικοί δείκτες. Απίστευτα κονδύλια για το "δωρεάν σύγγραμμα" και εγκατάλειψη των βιβλιοθηκών, πλούσια χρηματοδότηση για "σίτιση" και βαρεία δίαιτα στα αναλώσιμα και τους εξοπλισμούς εργαστηρίων, υποδομές για 50 άτομα/έτος και υποχρεωτική παραλαβή 150... Αυτό δεν είναι πανεπιστήμιο ως θεσμός, είναι επίχρυσο σωματείο αγαθοεργίας... κάπως ως η "Ελπίδα"...
3. περιφερειακή ανάπτυξη έναντι ακαδημαϊκής ανάπτυξης: είναι δύσκολο να αναφερθώ εκτενώς σ' αυτό το θέμα, μιας και προέρχομαι από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ελλοχεύει ο κίνδυνος της παρερμηνείας των απόψεων μου είτε ως αυτο-συγχαρητήριος διατριβή είτε ως εγγενώς στρεβλών. Αδρά όμως υποστηρίζω ότι όπως κατέληξε πολιτικάντικα ο περιφερειακός σχεδιασμός των ΑΕΙ, τα θεμελιώδη ζητούμενα του ξεστράτισαν προς αλλότριους σκοπούς. Η ευκαιρία της εισαγωγής καινοτόμων αντικειμένων σπουδών, νέων παιδαγωγικών προτύπων, ακόμα και αντιστάθμισης της ηγεμονίας κεντρικών Ιδρυμάτων στη λήψη αποφάσεων για την Παιδεία δεν αξιοποιήθηκε. Μας έμεινε η πιασάρικη "ρετσινιά" για τα επαρχιώτικα "σουβλάκια" και τις "γκαρσονιέρες" και λησμονιέται ή αποκρύβεται η πραγματικότητα των υψηλών επιδόσεων πολλών περιφερειακών ΑΕΙ.
Έχει ευθύνη η ακαδημαϊκή κοινότητα, ως σύνολο, επ' αυτών; Τεράστια! Επειδή, υιοθέτησε πάντα αμυντική στάση έναντι των πολιτικών επιλογών του Υπουργείου. Κι έτσι, αντί το Υπουργείο να ακολουθεί, εκόν άκον, τις υποδείξεις και προτάσεις των Πανεπιστημίων, διατηρείται όλη αυτή η μίζερη και αντιπαραγωγική μάχη οπισθοφυλακής, συνέχεια. Ατέρμονες, εσωστρεφείς, ενίοτε ιδιοτελείς, κουβέντες, με μιαν αίσθηση εννοιολογικής "άπλας" και ατελεύτητου χρόνου... Δεν έχουν σημασία εντέλει οι πολυπληθείς συνάψεις "χιλιάδων" υπογραφών. Καθότι έναντι του καλοπροαίρετου αυτού ακτιβισμού, υπάρχουν συμμετρικώς άλλες "χιλιάδες" αντιθέτων και κυρίως πολύ περισσότερες σιωπούντων!
Υπάρχει όμως βαθύτερη αιτία για τη συμπεριφορά αυτή; Με άλλα λόγια, υπάρχει έσχατος λόγος που επισυμβαίνει αυτό; Αν ναί, θα πρέπει να αναζητηθεί με ειλικρίνεια στο "γεγονός" ότι το ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν οργανώθηκε ως "Πανεπιστήμιο Θεσμός". Αντίθετα, συστηματικά οργανώθηκε ως "Πανεπιστήμιο των ομάδων". Ποιών ομάδων; Όλων των ομάδων που μετατρέπουν τη συλλογική ακαδημαϊκή λειτουργία σε "σύμβαση", σε ρητή ή άρρητη εξισορρόπηση ειδικών συμφερόντων, ατομικών, φιλικών, ενίοτε χρηματοδοτικών... και εντέλει και κομματικών με ιδεολογική "σως ταρτάρ". Διάφοροι απίστευτοι "τύποι" που κατά καιρούς εμφανίζονται στο πολιτικό προσκήνιο ή στα τηλε-παράθυρα και τιτλοφορούνται "πανεπιστημιακοί καθηγητές" είναι εντέλει προϊόν του πανεπιστημίου των "ομάδων". Κι αυτό μας κοστίζει, σε κύρος και εμπιστοσύνη! Κι ας γίνονται πολιτικοί... Ο περιούσιος λαός, βεβαίως, τους επιβραβεύει εκλογικά... αλλά ο λαός δεν έχει πάντα δίκηο σε ό,τι δεν ξέρει, με όλο το σεβασμό προς την κρίση του και με ταπεινότητα ως προς τον ελιτισμό της άποψης αυτής...
Με τούτα και μ' εκείνα, σε ένα λαϊκίστικο περιβάλλον δημόσιου λόγου, τα ΑΕΙ είχαν αυτ-απαξιωθεί, πολύ πριν τα απαξιώσουν οι κατά καιρούς κυβερνητικές επιλογές. Το πλέον βροντερό παράδειγμα είναι αυτό των "εισαγωγικών εξετάσεων": απέναντι στην πρωτοτυπία τού να παραλαμβάνουν τα ΑΕΙ ό,τι αποδίδει ως "αποτέλεσμα" η Β'θμια εκπαίδευση -πρόσωπα και ποιότητα- αντί να επιλέγουν τα ίδια τους φοιτητές τους, η κοινωνία μας προτιμά την ψευδαίσθηση ασφαλείας του "αδιάβλητου της διαδικασίας" και πληρώνει, βέβαια, πρωτίστως το κόστος της σύνθλιψης των εφηβικών χρόνων των παιδιών της! Και μόνον ότι τα ΑΕΙ δεν πείθουν για την ευθυκρισία, το ισοδίκαιον των ευκαιριών και το αδιάβλητο των διαδικασιών τους, είναι ένδειξη του δρόμου που πρέπει να διανύσουμε!
Οι Νόμοι Γιαννάκου και Διαμαντοπούλου πολεμήθηκαν λυσσωδώς για ένα λόγο και μόνο! Έθεσαν εν αμφιβόλω όλο αυτό το κατασκεύασμα! Προτείνοντας κάποιες διεξόδους, καλύτερες ή χειρότερες, πλήρεις ή ατελείς! Δεν παύει όμως να ισχύει το μείζον ζητούμενο: δε χτίσαμε κριτήρια πρακτικού ορθολογισμού, μήτε όμως Ηθικού αναλόγου του, ως συμπαγής και ενιαία ακαδημαϊκή κοινότητα! Σ' αυτό το έδαφος, όλα μπορούν να συμβούν: ακόμα κι αυτά που προάγει ο κ. Μπαλτάς!
Πού και πώς να βγεί άκρη εάν δεν αναζητηθεί σκληρή αυτο-κριτική, πριν πάσης κριτικής; Πρώτα να βάλουμε τάξη σε βασικές Αρχές του Οίκου μας, κι ύστερα να αναζητήσουμε τις πολιτικές ή κομματικές διαστροφές τους! Ερμηνευτικά σχήματα για το ρόλο, τις επιδιώξεις, τις πράξεις και τις ευθύνες του κομματικού συστήματος στα Πανεπιστήμια, όσον αληθή ή αληθοφανή κι αν είναι, εξηγούν ίσως την κορυφή του παγόβουνου, δεν αποκαλύπτουν το τί υπάρχει κάτω από την επιφάνεια. Κι ως γνωστόν, τα παγόβουνα, όπως και οι φελλοί εξ άλλου, επιπλέουν λόγω των ιδιοτήτων της αφανούς διαμόρφωσης τους.
Όσο χαριτωμένος κι αν είναι ο σκωπτικός συμβολισμός της συνύπαρξης Μπαλτά και Χασάπη στο Υπουργείο Παιδείας, οι χονδροειδείς παρεμβάσεις που βλέπουμε εσχάτως δε θα ήταν νοητές εάν είχε εγκαθιδρυθεί ένα άτρωτο σύστημα επιλογών σε μείζονες διελκυστίνδες και προπατορικά διλήμματα. Τα κατατάσσω σε δύο βασικές ομάδες:
- στρατηγικές επιλογές
- τακτικές παραδοχές.
Το ελληνικό Πανεπιστήμιο κινήθηκε επί 40+ χρόνια αποφεύγοντας να επιλέξει μεταξύ τριών -αλληλένδετων- κομβικών ζητημάτων:
1. μαζικοποίηση σπουδών έναντι αρίστων σπουδών: το αίτημα του εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως διατυπώθηκε κυρίως μετά τη Δικτατορία, μοιάζει εκ πρώτης όψεως θεμιτό και αναγκαίο. Η ικανοποίηση του, χωρίς σαφές σχέδιο για τη διασύνδεση της Παιδείας με τη συνολική βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου της χώρας, οδήγησε νομοτελειακά σε απίθανες στρεβλώσεις. Δεν είναι μόνον ότι οι "σπουδές" συνταυτίσθηκαν ευτελιστικά με το "πτυχίο"-τυπικό προσόν για διορισμό, είναι κυρίως ότι δεν επετεύχθη ή δεν επιδιώχθηκε επίμονα η άρρηκτη σχέση "γνώσης" και "οικονομίας". Όλο το σύνθετο και εύκαμπτο οικοδόμημα της Μεταπολίτευσης καταλήγει να είναι, σήμερα υπό την οικονομική και πολιτισμική κρίση, απλώς οικονομικό βάρος για τον προϋπολογισμό αντί για μεγαλειώδη ευκαιρία για την ανάπτυξη της κοινωνίας μας. Κι ας μη μιλάμε εύκολα και με αυτο-συγχαρητήριο διάθεση για το "υψηλής ποιότητας επιστημονικό δυναμικό" της χώρας. Όποιος μπαίνει στα αμφιθέατρα, αναγνωρίζει καλά ότι απαιτείται πλέον διερμηνέας από την ελληνική στην "ελληνική"...
2. κοινωνική πολιτική έναντι ακαδημαϊκής πολιτικής: στο θολό τούτο τοπίο, ήταν εύκολο να υποβαθμισθούν κρίσιμα μακρο-πρόθεσμα θέματα ακαδημαϊκής ταυτότητας σε δευτερεύουσας σημασίας διαχειριστικά βραχυ-πρόθεσμα προβλήματα. Από τα δεκάδες σχετικά, ας θυμηθούμε δύο "καραμπινάτα": τις μετεγγραφές και τις βιβλιοθήκες. Με απίστευτα κουραστικό τρόπο και βαρετή μεθοδικότητα, κάθε χρόνο, επί δεκαετίες, το ίδιο "παραμύθι" αναζητά την πρόσκαιρη και "ευφυή" λύση που θα δώσει ο εκάστοτε Υπουργός -κι ούτε καν... Με την εγγενή ροπή προς το λαϊκισμό, είναι αναπόφευκτο, στην ασπόνδυλη και άτακτη δημόσια συζήτηση περί Δημόσιας Δωρεάν Παιδείας, τα πανεπιστήμια να εκλαμβάνονται ως χώρος επίλυσης προβλημάτων που ουδεμία σχέση έχουν με την καθαυτό Παιδεία και την αποστολή τους: οι κατανομές των κονδυλίων είναι συντριπτικοί δείκτες. Απίστευτα κονδύλια για το "δωρεάν σύγγραμμα" και εγκατάλειψη των βιβλιοθηκών, πλούσια χρηματοδότηση για "σίτιση" και βαρεία δίαιτα στα αναλώσιμα και τους εξοπλισμούς εργαστηρίων, υποδομές για 50 άτομα/έτος και υποχρεωτική παραλαβή 150... Αυτό δεν είναι πανεπιστήμιο ως θεσμός, είναι επίχρυσο σωματείο αγαθοεργίας... κάπως ως η "Ελπίδα"...
3. περιφερειακή ανάπτυξη έναντι ακαδημαϊκής ανάπτυξης: είναι δύσκολο να αναφερθώ εκτενώς σ' αυτό το θέμα, μιας και προέρχομαι από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ελλοχεύει ο κίνδυνος της παρερμηνείας των απόψεων μου είτε ως αυτο-συγχαρητήριος διατριβή είτε ως εγγενώς στρεβλών. Αδρά όμως υποστηρίζω ότι όπως κατέληξε πολιτικάντικα ο περιφερειακός σχεδιασμός των ΑΕΙ, τα θεμελιώδη ζητούμενα του ξεστράτισαν προς αλλότριους σκοπούς. Η ευκαιρία της εισαγωγής καινοτόμων αντικειμένων σπουδών, νέων παιδαγωγικών προτύπων, ακόμα και αντιστάθμισης της ηγεμονίας κεντρικών Ιδρυμάτων στη λήψη αποφάσεων για την Παιδεία δεν αξιοποιήθηκε. Μας έμεινε η πιασάρικη "ρετσινιά" για τα επαρχιώτικα "σουβλάκια" και τις "γκαρσονιέρες" και λησμονιέται ή αποκρύβεται η πραγματικότητα των υψηλών επιδόσεων πολλών περιφερειακών ΑΕΙ.
Έχει ευθύνη η ακαδημαϊκή κοινότητα, ως σύνολο, επ' αυτών; Τεράστια! Επειδή, υιοθέτησε πάντα αμυντική στάση έναντι των πολιτικών επιλογών του Υπουργείου. Κι έτσι, αντί το Υπουργείο να ακολουθεί, εκόν άκον, τις υποδείξεις και προτάσεις των Πανεπιστημίων, διατηρείται όλη αυτή η μίζερη και αντιπαραγωγική μάχη οπισθοφυλακής, συνέχεια. Ατέρμονες, εσωστρεφείς, ενίοτε ιδιοτελείς, κουβέντες, με μιαν αίσθηση εννοιολογικής "άπλας" και ατελεύτητου χρόνου... Δεν έχουν σημασία εντέλει οι πολυπληθείς συνάψεις "χιλιάδων" υπογραφών. Καθότι έναντι του καλοπροαίρετου αυτού ακτιβισμού, υπάρχουν συμμετρικώς άλλες "χιλιάδες" αντιθέτων και κυρίως πολύ περισσότερες σιωπούντων!
Υπάρχει όμως βαθύτερη αιτία για τη συμπεριφορά αυτή; Με άλλα λόγια, υπάρχει έσχατος λόγος που επισυμβαίνει αυτό; Αν ναί, θα πρέπει να αναζητηθεί με ειλικρίνεια στο "γεγονός" ότι το ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν οργανώθηκε ως "Πανεπιστήμιο Θεσμός". Αντίθετα, συστηματικά οργανώθηκε ως "Πανεπιστήμιο των ομάδων". Ποιών ομάδων; Όλων των ομάδων που μετατρέπουν τη συλλογική ακαδημαϊκή λειτουργία σε "σύμβαση", σε ρητή ή άρρητη εξισορρόπηση ειδικών συμφερόντων, ατομικών, φιλικών, ενίοτε χρηματοδοτικών... και εντέλει και κομματικών με ιδεολογική "σως ταρτάρ". Διάφοροι απίστευτοι "τύποι" που κατά καιρούς εμφανίζονται στο πολιτικό προσκήνιο ή στα τηλε-παράθυρα και τιτλοφορούνται "πανεπιστημιακοί καθηγητές" είναι εντέλει προϊόν του πανεπιστημίου των "ομάδων". Κι αυτό μας κοστίζει, σε κύρος και εμπιστοσύνη! Κι ας γίνονται πολιτικοί... Ο περιούσιος λαός, βεβαίως, τους επιβραβεύει εκλογικά... αλλά ο λαός δεν έχει πάντα δίκηο σε ό,τι δεν ξέρει, με όλο το σεβασμό προς την κρίση του και με ταπεινότητα ως προς τον ελιτισμό της άποψης αυτής...
Με τούτα και μ' εκείνα, σε ένα λαϊκίστικο περιβάλλον δημόσιου λόγου, τα ΑΕΙ είχαν αυτ-απαξιωθεί, πολύ πριν τα απαξιώσουν οι κατά καιρούς κυβερνητικές επιλογές. Το πλέον βροντερό παράδειγμα είναι αυτό των "εισαγωγικών εξετάσεων": απέναντι στην πρωτοτυπία τού να παραλαμβάνουν τα ΑΕΙ ό,τι αποδίδει ως "αποτέλεσμα" η Β'θμια εκπαίδευση -πρόσωπα και ποιότητα- αντί να επιλέγουν τα ίδια τους φοιτητές τους, η κοινωνία μας προτιμά την ψευδαίσθηση ασφαλείας του "αδιάβλητου της διαδικασίας" και πληρώνει, βέβαια, πρωτίστως το κόστος της σύνθλιψης των εφηβικών χρόνων των παιδιών της! Και μόνον ότι τα ΑΕΙ δεν πείθουν για την ευθυκρισία, το ισοδίκαιον των ευκαιριών και το αδιάβλητο των διαδικασιών τους, είναι ένδειξη του δρόμου που πρέπει να διανύσουμε!
Οι Νόμοι Γιαννάκου και Διαμαντοπούλου πολεμήθηκαν λυσσωδώς για ένα λόγο και μόνο! Έθεσαν εν αμφιβόλω όλο αυτό το κατασκεύασμα! Προτείνοντας κάποιες διεξόδους, καλύτερες ή χειρότερες, πλήρεις ή ατελείς! Δεν παύει όμως να ισχύει το μείζον ζητούμενο: δε χτίσαμε κριτήρια πρακτικού ορθολογισμού, μήτε όμως Ηθικού αναλόγου του, ως συμπαγής και ενιαία ακαδημαϊκή κοινότητα! Σ' αυτό το έδαφος, όλα μπορούν να συμβούν: ακόμα κι αυτά που προάγει ο κ. Μπαλτάς!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου