Να κάνουμε την αντιμεταρρύθμιση Ευρωπαϊκό ζήτημα (του Κώστα Σοφούλη)

Η αντιμεταρρύθμιση που έχει ξεκινήσει η κυβέρνηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (και στις άλλες βαθμίδες) έρχεται σε δραματική σύγκρουση προς το ευρωπαϊκό κεκτημένο στον τομέα της παιδείας. Όμως την ώρα που οι ευρωπαϊκοί θεσμοί διαπραγματεύονται σκληρά για μεταρρυθμίσεις οικονομικού χαρακτήρα, ακόμη και για θέματα ήσσονος σημασίας, σιωπούν μπροστά στην βάναυση παραβίαση των ευρωπαϊκών αξιών και κεκτημένων στον πιο κρίσιμο τομέα της σύγχρονης κοινωνίας, την εκπαίδευση. Στο μεταξύ, οι μεταρρυθμιστικές δυνάμεις, που σε μεγάλο βαθμό εκφράζονται σε αυτόν τον ιστότοπο, έχουν βρεθεί μπροστά στο αδιέξοδο που δημιουργεί η κυβερνητική αυθαιρεσία να αρνείται κάθε διάλογο και, προπαντός, δηλώνει εκ των προτέρων ότι έχει ειλημμένες αποφάσεις που στηρίζονται σε αμετακίνητες ιδεολογικές επιλογές. Την ίδια στιγμή, οι υπόλοιποι παράγοντες του εκπαιδευτικού συστήματος παραμένουν (γονείς, συστηματικοί φοιτητές, φορείς απασχόλησης κ.λπ.) , στην καλλίτερη των περιπτώσεων, αδρανείς είτε από άγνοια είτε από αμηχανία που τους προκαλεί η απελπισία της απουσίας προοπτικής. Οι εκπαιδευτικές συντεχνίες πάλι, παίζουν το δικό τους σκοπό που αφορά τα στενά συντεχνιακά τους συμφέροντα, αυτά που σε μεγάλο βαθμό αποτελούν σημαντικές αιτίες της εκπαιδευτικής κρίσης. Οι μηχανισμοί της μαζικής ενημέρωσης παίζουν κι αυτοί τον δικό τους εμπορικό παιχνίδι, επιλέγοντας την διακίνηση πληροφορίας που τραβάει η γενική αγορά (εντυπωσιακές απλοποιήσεις, αναπαραγωγή στερεοτύπων βίας, προβολή συντεχνιακού λόγου, βραχύλογες και παραπλανητικές αντιμαχίες προβεβλημένων εκπροσώπων του δημόσιου λόγου) αγνοώντας τις στρατηγικές ανάγκες ουσιαστικής ενημέρωσης της κοινωνίας. Μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση, τι μπορούμε να κάνουμε για να ταράξουμε το τέλμα και να βάλουμε, ενδεχομένως, τις εξελίξεις σε πιο αποτελεσματική τροχιά;


Με το κείμενό μου αυτό προτείνω ως λύση την μεταφορά του ζητήματος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, με την ελπίδα ότι θα βρούμε συμμάχους ώστε να πιέσουμε για σωστές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις στα πλαίσια των όρων βοήθειας για την ανάταξη της οικονομίας μας και του παραγωγικού δυναμικού της χώρας. Στο κείμενο συνοψίζω ένα στοιχειώδες και ενδεικτικό σκεπτικό που στηρίζει την πρότασή μου και καλώ τους συναδέλφους που είναι εξειδικευμένοι στο πεδίο της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής να συνεργαστούν ώστε να διαμορφώσουν μια εμπεριστατωμένη πρόταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ενδεικτικές παραβιάσεις του Ευρωπαϊκού κεκτημένου

Ερανίζομαι μόνο τις πιο πρόσφατες ενέργειες της κυβέρνηση που κατά την άποψή μου παραβιάζουν σημαντικά πεδία του ευρωπαϊκού κεκτημένου:

1. Η κατάργηση βασικών διατάξεων του νόμου 4009/11 αποτελεί σημαντική χειροτέρευση της αποτελεσματικότητας των ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μας. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο συν. Νίκος Παπαδάκης (Κρήτη) στα μαθήματά του, η γενική διάταξη των ιδρυτικών συμφωνιών της Ένωσης, που αφήνει την εκπαιδευτική πολιτική στην δικαιοδοσία των εθνικών κυβερνήσεων, συμπληρώθηκε με μια σειρά από μετέπειτα προβλέψεις που ως σύνολο συνιστούν μια ενιαία συνεκτική Ευρωπαϊκή πολιτική επί του προκειμένου, όπου οι εθνικές πολιτικές λειτουργούν σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Βασικό στοιχείο αυτής της ευρωπαϊκής πολιτικής είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας στη λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αφενός και η ενσωμάτωση στα προγράμματά τους των αξιών της ευρωπαϊκής ιδέας. Την ουσία αυτής της ευρωπαϊκής πολιτικής για την εκπαίδευση μπορεί να αναζητήσει κανείς στα βασικά συστατικά της ατζέντας για το Work Programme “Education & Training 2010” της Στρατηγικής της Λισαβόνας και της ατζέντας του ET2020 της EU2020, στην ατζέντα “New Skills and Jobs”,στους δείκτες και τις τιμές στόχοι (indicators & benchmarks), στους οριζόντιους στόχους, στις υπο-ομάδες/ κατηγορίες για την ανάλυση της μεταρρυθμιστικής προόδου και των επιδόσεων των Κ-Μ, την κατανομή πόρων και τις δημόσιες δαπάνες για το ανθρώπινο δυναμικό, στη μακρο-οικονομική επιτήρηση των πολιτικών εκπαίδευσης- κατάρτισης και της σχέσης τους με την απασχόληση, τις θεματικές προτεραιότητες, τα χρονοδιαγράμματα (time trajectories), τα Ευρωπαϊκά Έργα- Σημαίες για την εκπαίδευση και κατάρτιση (European Flagship initiatives) και τα εθνικά μεταρρυθμιστικά προγράμματα, μοντέλα και εργαλεία πρόβλεψης αναγκών σε δεξιότητες και ταξινομήσεις επαγγελμάτων – growth and uncertainty- (κυρίως με βάση τις αναλύσεις του CEDEFOP), και λοιπές ρυθμίσεις που εκβλάστησαν από την συνθήκη της Λισαβόνας. Αυτά όλα μαζί με τις καλές πρακτικές που υποστηρίζει ο ΟΟΣΑ και έχουν αποδεχτεί τα ευρωπαϊκά όργανα, θεμελιώνουν ένα ευρωπαϊκό κεκτημένο απέναντι στο οποίο μπορεί να αντιπαρατεθεί η αντιμεταρρυθμιστική προσπάθεια της σημερινής κυβέρνησης.


2. Η ακύρωση της Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος στο πλαίσιο του πρόχειρου διαγωνισμού για την εκτέλεση του Έργου «Μελέτη σύνδεσης των ΑΕΙ με τη διεθνή αγορά υψηλής τεχνολογίας», που αποφάσισε πρόσφατα το υπουργείο Οικονομίας, αποκαλύπτει την εμμονική εφαρμογή εθνικού απομονωτισμού της ανώτατης εκπαίδευσης, αφενός και την απομόνωσή της από την ελεύθερη αγορά αφετέρου. Και οι δυο προφανείς στόχοι της κυβέρνησης που επιχειρούνται με το σταμάτημα μια οργανωμένης επιδίωξης ξεκάθαρων ευρωπαϊκών στόχων, παραβιάζουν θεμελιώδη συστατικά της ευρωπαϊκής πολιτικής για την εκπαίδευση. Ειδικότερα: Η καταργούμενη πρωτοβουλία απέβλεπε στην ανατροπή της υπάρχουσας εσωστρέφειας και την ένταξη του αξιόλογου επιστημονικού δυναμικού των ΑΕΙ στην αναπτυξιακή προσπάθεια της Ελλάδας για την ανταγωνιστική συμμετοχή της στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι. Η στρατηγική διεθνών συμπράξεων και σύνδεσης της πανεπιστημιακής έρευνας με την αγορά (α) επιβάλλεται από την αγορά, (β) προκύπτει από την ωριμότητα συγκεκριμένων προτάσεων, (γ) ακολουθεί διεθνή επιτυχημένα πρότυπα, (δ) υποστηρίζει τον αναπροσανατολισμό των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου και (ε) αποσκοπεί στην προώθηση της εξωστρέφειας των ΑΕΙ προς όφελος των ιδίων και της οικονομίας της χώρας. Ο αναπροσδιορισμός του παραγωγικού μοντέλου της χώρας περιλαμβάνει προφανώς την εντατικοποιημένη προώθηση των προηγμένων τεχνολογιών πρωτίστως μέσω της σύνδεσης της έρευνας των ελληνικών ΑΕΙ με την παγκόσμια αγορά. ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μεταρρυθμίσουν και να εκσυγχρονίσουν το εθνικό τους εκπαιδευτικό σύστημα και σύστημα κατάρτισης και να χαράξουν πολιτικές για τη νεολαία, ώστε να είναι αρτιότερα εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τις παρούσες και τις μελλοντικές προκλήσεις. Όλοι αυτοί οι σκοποί και στόχοι αναιρούνται έμμεσα με την κατάργηση της διαδικασίας για την κατάρτιση της αναγκαίας στρατηγικής μελέτης.

Κατά λογική συνέπεια, η ματαίωση της μελέτης μαρτυρεί αδιάψευστα την βούληση της κυβέρνησης να παραβεί, ή να μη εφαρμόσει, βασικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής πολιτικής εν προκειμένου. Το συμπέρασμα συνάγεται αβίαστα αν λάβουμε υπόψη ότι για την Ευρώπη, η επιτυχία στην ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά εξαρτάται από την ύπαρξη εργατικού δυναμικού με υψηλή εξειδίκευση, το οποίο παράγει άριστα και καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες. Γιαυτό ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μεταρρυθμίσουν και να εκσυγχρονίσουν το εθνικό τους εκπαιδευτικό σύστημα και το σύστημα κατάρτισης και να χαράξουν πολιτικές για τη νεολαία, ώστε να είναι αρτιότερα εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τις παρούσες και τις μελλοντικές προκλήσεις. Ταυτόχρονα, με πλείστα ειδικά προγράμματα, όπως κατ’ εξοχήν το Erasmus η ΕΕ προωθεί την εξωστρέφεια των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και την συνεργασία τους με τις επιχειρήσεις διεθνώς. Είναι προφανές, ότι η κατάργηση της μελέτης στην οποία αναφερόμαστε, σε συνδυασμό με μια σειρά άλλες ενέργειες, δηλώσεις και προαναγγελίες από την κυβέρνηση κάνει πασίδηλη την πρόθεσή της να παραβεί όλες τις παραπάνω προβλέψεις της Ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής.

3. Γενικά, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ό συν. Μιχάλης Κελπανίδης (Θεσσαλονίκη ) η όλη κατάσταση δείχνει ότι η Ελλάδα είναι τελευταία στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων, που απορρέουν από την ιδιότητα της ως χώρας-μέ­λους, αλλά είναι, από την άλλη πλευρά πρώτη, όσον αφορά την προβολή των δικαιωμάτων της, απέ­ναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεδομένου ότι είναι η χώρα που επωφελείται περισσό­τερο από κάθε άλλη χώρα-μέλος, σε σχέση προς τον πληθυσμό της, από τις επιδοτή­σεις των ευρωπαϊκών ταμείων ως καθα­ρός αποδέκτης (net receiver). Η Ελ­λάδα παίζει συνεπώς ως τώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ρόλο ενός «easy rider», ο οποίος έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο για να εισπράττει. Αυτό σημαίνει, ότι στον τομέα της εκπαιδευτικής πολιτικής υπάρχει μεγάλο περιθώριο προσεπίκλησης των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια προσπάθεια προσαρμογής των πολιτικών μας στις πραγματικές στοχοθεσίες της ΈΕ. Είναι φανερό, ότι και στο πεδίο αυτό κατασπαταλούνται ευρωπαϊκοί πόροι έξω από τον εγγενή σκοπό τους. Αυτό αποτελεί ξεκάθαρο αντικείμενο ελέγχου και διόρθωσης.

Έχω πλήρη επίγνωση ότι το σημείωμά μου αυτό δεν αποτελεί πλήρη και τεκμηριωμένη πρόταση για προσφυγή στα ευρωπαϊκά όργανα. Πρόθεσή μου είναι απλώς να ανοίξω την συζήτηση πάνω σε μια τέτοια προοπτική και ευχή μου είναι να παραλάβουν την σκυτάλη νεώτεροι και αρμοδιότεροι συνάδελφοι για να την προωθήσουν στο επιθυμητό επίπεδο ωριμότητας που εγγυάται αποτελεσματική έκβαση. Εκείνο που πρέπει να καταλάβουμε καλά, είναι ότι η κυβέρνηση προχωρεί σε μια τριτοκοσμικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης ώστε να την προσαρμόσει στην κρατικίστικη εθνικολαϊκιστική ιδεολογία της. Έχουμε όλοι ευθύνη να μη σταθούμε σαν υπνοβάτες μπροστά σε αυτήν την επερχόμενη καταστροφή.