Δεν φοβάμαι την κρίση όσο υπάρχουν πανεπιστήμια. Η αισιοδοξία του Μπιλ Γκέιτς βασίζεται στην υψηλή ποιότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων και στην προσδοκία ακόμα μεγαλύτερης επένδυσης στην εκπαίδευση. Ο Γουόρεν Μπάφετ τονίζει ότι οι απόφοιτοι των καλών πανεπιστημίων θα βρουν στη σταδιοδρομία τους την ευκαιρία να απολαύσουν τους καρπούς της γνώσης που απέκτησαν. Συνομιλώντας το 2009 με φοιτητές του Columbia, συμφώνησαν και οι δύο ότι «αν συνεχίσουμε να επενδύουμε στην επιστήμη και την τεχνολογία, θα ανακαλύψουμε τα εργαλεία για να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον».
Πώς καταφέραμε στην Ελλάδα να ισχύει το αντίθετο; Τα πανεπιστήμια, αντί για πύλες εξόδου από την κρίση, έχουν γίνει θερμοκήπια που την καλλιεργούν. Ακρως συντηρητικοί οργανισμοί, αρνούνται να εξελιχθούν, ενώ η κοινωνία τα χρηματοδοτεί με αυξανόμενη δυσφορία. Οπισθοδρομικές κυβερνητικές πολιτικές εκκολάπτονται συνήθως στην αναχρονιστική πανεπιστημιακή πραγματικότητα. Μειοψηφίες με αυταρχικές πρακτικές ακυρώνουν την ουσία των δημοκρατικών διαδικασιών, ωθούν στα άκρα τις συντεχνιακές λογικές, ασκούν απροσχημάτιστη βία για να «περιφρουρήσουν» απεργίες, καταλήψεις και αυθαιρεσίες, διατηρούν ανεξέλεγκτα «άβατα», παρεμποδίζουν λειτουργίες, διαλύουν συνεδριάσεις, επιβάλλουν «συνδιοίκηση» με τους όρους ενός «βαθέος πανεπιστημίου» που συνιστά ανάχωμα για την ανάδειξη ποιοτικών ιδρυμάτων.
Το «βαθύ πανεπιστήμιο» απεχθάνεται την κανονικότητα. Αυτή όμως αποτελεί τη βάση για να εξασφαλισθεί η αποδοτικότητα, να ανθήσει η εργατικότητα, να αναδυθούν οι επιστημονικές εξάρσεις και οι εμπνεύσεις μέσα από την κανονική δουλειά χιλιάδων φοιτητών και δασκάλων. Ο επαναστατικός ρόλος του πανεπιστημίου πραγματώνεται όταν η γνώση παράγεται, όχι όταν υπονομεύεται. Οταν η φοιτητική καθημερινότητα είναι αβέβαιη, διαβρώνονται οι δημιουργικές τάσεις και πριμοδοτείται μια πνευματική οκνηρία. Την αβεβαιότητα θα ανέτρεπε ένα απαραβίαστο ακαδημαϊκό ημερολόγιο με το οποίο καθένας γνωρίζει ότι τα μαθήματα, τα σεμινάρια, οι προσκεκλημένες διαλέξεις, οι εξετάσεις, οι συνεδριάσεις, τα ταξίδια, οι εργασίες πεδίου θα πραγματοποιηθούν βάσει του προγράμματος τη συγκεκριμένη μέρα, εκτός αν συμβεί κάποια μείζων καταστροφή. Οι συνέπειες μιας ακύρωσης λόγω απεργίας, κατάληψης κ.λπ. θα ήταν σαφείς, αναπότρεπτες και οδυνηρές για όλους.
Το «βαθύ πανεπιστήμιο» απεχθάνεται την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Αυτή αποτελεί το καλύτερο εργαλείο για την πραγμάτωση της ισότητας, με συνέπεια την αφαίρεση της εξουσίας από τις δυναμικές ομάδες. Η ψήφος του χαλκέντερου συνδικαλιστή, που αγορεύει με τις ώρες, αντέχει πολύωρες συνεδριάσεις, τρέχει παντού και είναι διαθέσιμος οποτεδήποτε μέσα στο 24ωρο, δεν αξίζει περισσότερο από την ψήφο του ανθρώπου χαμηλών τόνων που βαριέται τις ατέλειωτες διαδικασίες ή βλέπει αμήχανα τις μαζικές εκδηλώσεις, του φοιτητή ή του ερευνητή που προτιμά να περνά τις ώρες του με διάβασμα ή στο εργαστήριο, έχει όμως άποψη και θέλει να συμμετέχει στα κοινά πατώντας το ηλεκτρονικό κουμπί που του δίνει τη δυνατότητα να επιλέξει.
Το ποιοτικό πανεπιστήμιο δεν χρειάζεται να εξοστρακίζει τους «αιώνιους» φοιτητές. Μπορούν κάλλιστα να χωρέσουν φοιτητές δεύτερης ταχύτητας, που ακολουθούν τον δικό τους ρυθμό, με μικρές υποχρεώσεις και λίγα δικαιώματα ώστε να μην επιβαρύνουν το σύνολο. Δεν μπορεί βέβαια να ανεχθεί τον νεποτισμό ή την ιδιοτέλεια κάποιου καθηγητικού κατεστημένου. Δεν μπορεί να δέχεται αμέτρητες μετεγγραφές που νοθεύουν την αξιοκρατία της εισαγωγής. Δεν μπορεί να ισοπεδώνει την ιεραρχία των γνώσεων σε κάθε έτος με το να μην ορίζει προαπαιτούμενα μαθήματα. Δεν μπορεί να εξορκίζει την επιχειρηματικότητα που αποτελεί τον σημαντικότερο και φυσιολογικότερο προορισμό των αποφοίτων του. Δεν μπορεί, τη στιγμή που η χώρα πτωχεύει, να αρνείται τη δωρεάν προστασία της προσωπικότητας και της ελευθερίας του ατόμου που προσφέρεται από τη δημόσια δύναμη σε κάθε δημόσιο χώρο και να ματαιοπονεί αναζητώντας πανάκριβες και αναξιόπιστες λύσεις ιδιωτικής αστυνόμευσης.
Το σημερινό υπουργείο δεν στοχεύει στην ανάδειξη ενός ποιοτικού πανεπιστημίου. Εχει δεσμεύσεις και εξοφλητέα γραμμάτια προς το βαθύ πανεπιστήμιο. Από την άλλη, τα μεταρρυθμιστικά βήματα του παρελθόντος ήταν δειλά, μη συνεκτικά και αλληλοαναιρούμενα. Οι πρυτανικές αρχές, στην πλειονότητά τους, αποδείχθηκαν κατώτερες των δύσκολων περιστάσεων. Οι σημαντικοί καθηγητές από το εξωτερικό και άλλοι αξιόλογοι πολίτες που κλήθηκαν να στελεχώσουν τα Συμβούλια Ιδρυμάτων βρέθηκαν έκθαμβοι μπροστά σε έναν παραλογισμό! Κανείς δεν τολμά να αγγίξει τα επικίνδυνα προβλήματα. Μήπως όλα αυτά συνιστούν ισχυρές ενδείξεις πως μια αλλαγή προερχόμενη από το εσωτερικό των υπαρχόντων ιδρυμάτων είναι ανέφικτη;
Ο κ. Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής ΕΜΠ.
Πώς καταφέραμε στην Ελλάδα να ισχύει το αντίθετο; Τα πανεπιστήμια, αντί για πύλες εξόδου από την κρίση, έχουν γίνει θερμοκήπια που την καλλιεργούν. Ακρως συντηρητικοί οργανισμοί, αρνούνται να εξελιχθούν, ενώ η κοινωνία τα χρηματοδοτεί με αυξανόμενη δυσφορία. Οπισθοδρομικές κυβερνητικές πολιτικές εκκολάπτονται συνήθως στην αναχρονιστική πανεπιστημιακή πραγματικότητα. Μειοψηφίες με αυταρχικές πρακτικές ακυρώνουν την ουσία των δημοκρατικών διαδικασιών, ωθούν στα άκρα τις συντεχνιακές λογικές, ασκούν απροσχημάτιστη βία για να «περιφρουρήσουν» απεργίες, καταλήψεις και αυθαιρεσίες, διατηρούν ανεξέλεγκτα «άβατα», παρεμποδίζουν λειτουργίες, διαλύουν συνεδριάσεις, επιβάλλουν «συνδιοίκηση» με τους όρους ενός «βαθέος πανεπιστημίου» που συνιστά ανάχωμα για την ανάδειξη ποιοτικών ιδρυμάτων.
Το «βαθύ πανεπιστήμιο» απεχθάνεται την κανονικότητα. Αυτή όμως αποτελεί τη βάση για να εξασφαλισθεί η αποδοτικότητα, να ανθήσει η εργατικότητα, να αναδυθούν οι επιστημονικές εξάρσεις και οι εμπνεύσεις μέσα από την κανονική δουλειά χιλιάδων φοιτητών και δασκάλων. Ο επαναστατικός ρόλος του πανεπιστημίου πραγματώνεται όταν η γνώση παράγεται, όχι όταν υπονομεύεται. Οταν η φοιτητική καθημερινότητα είναι αβέβαιη, διαβρώνονται οι δημιουργικές τάσεις και πριμοδοτείται μια πνευματική οκνηρία. Την αβεβαιότητα θα ανέτρεπε ένα απαραβίαστο ακαδημαϊκό ημερολόγιο με το οποίο καθένας γνωρίζει ότι τα μαθήματα, τα σεμινάρια, οι προσκεκλημένες διαλέξεις, οι εξετάσεις, οι συνεδριάσεις, τα ταξίδια, οι εργασίες πεδίου θα πραγματοποιηθούν βάσει του προγράμματος τη συγκεκριμένη μέρα, εκτός αν συμβεί κάποια μείζων καταστροφή. Οι συνέπειες μιας ακύρωσης λόγω απεργίας, κατάληψης κ.λπ. θα ήταν σαφείς, αναπότρεπτες και οδυνηρές για όλους.
Το «βαθύ πανεπιστήμιο» απεχθάνεται την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Αυτή αποτελεί το καλύτερο εργαλείο για την πραγμάτωση της ισότητας, με συνέπεια την αφαίρεση της εξουσίας από τις δυναμικές ομάδες. Η ψήφος του χαλκέντερου συνδικαλιστή, που αγορεύει με τις ώρες, αντέχει πολύωρες συνεδριάσεις, τρέχει παντού και είναι διαθέσιμος οποτεδήποτε μέσα στο 24ωρο, δεν αξίζει περισσότερο από την ψήφο του ανθρώπου χαμηλών τόνων που βαριέται τις ατέλειωτες διαδικασίες ή βλέπει αμήχανα τις μαζικές εκδηλώσεις, του φοιτητή ή του ερευνητή που προτιμά να περνά τις ώρες του με διάβασμα ή στο εργαστήριο, έχει όμως άποψη και θέλει να συμμετέχει στα κοινά πατώντας το ηλεκτρονικό κουμπί που του δίνει τη δυνατότητα να επιλέξει.
Το ποιοτικό πανεπιστήμιο δεν χρειάζεται να εξοστρακίζει τους «αιώνιους» φοιτητές. Μπορούν κάλλιστα να χωρέσουν φοιτητές δεύτερης ταχύτητας, που ακολουθούν τον δικό τους ρυθμό, με μικρές υποχρεώσεις και λίγα δικαιώματα ώστε να μην επιβαρύνουν το σύνολο. Δεν μπορεί βέβαια να ανεχθεί τον νεποτισμό ή την ιδιοτέλεια κάποιου καθηγητικού κατεστημένου. Δεν μπορεί να δέχεται αμέτρητες μετεγγραφές που νοθεύουν την αξιοκρατία της εισαγωγής. Δεν μπορεί να ισοπεδώνει την ιεραρχία των γνώσεων σε κάθε έτος με το να μην ορίζει προαπαιτούμενα μαθήματα. Δεν μπορεί να εξορκίζει την επιχειρηματικότητα που αποτελεί τον σημαντικότερο και φυσιολογικότερο προορισμό των αποφοίτων του. Δεν μπορεί, τη στιγμή που η χώρα πτωχεύει, να αρνείται τη δωρεάν προστασία της προσωπικότητας και της ελευθερίας του ατόμου που προσφέρεται από τη δημόσια δύναμη σε κάθε δημόσιο χώρο και να ματαιοπονεί αναζητώντας πανάκριβες και αναξιόπιστες λύσεις ιδιωτικής αστυνόμευσης.
Το σημερινό υπουργείο δεν στοχεύει στην ανάδειξη ενός ποιοτικού πανεπιστημίου. Εχει δεσμεύσεις και εξοφλητέα γραμμάτια προς το βαθύ πανεπιστήμιο. Από την άλλη, τα μεταρρυθμιστικά βήματα του παρελθόντος ήταν δειλά, μη συνεκτικά και αλληλοαναιρούμενα. Οι πρυτανικές αρχές, στην πλειονότητά τους, αποδείχθηκαν κατώτερες των δύσκολων περιστάσεων. Οι σημαντικοί καθηγητές από το εξωτερικό και άλλοι αξιόλογοι πολίτες που κλήθηκαν να στελεχώσουν τα Συμβούλια Ιδρυμάτων βρέθηκαν έκθαμβοι μπροστά σε έναν παραλογισμό! Κανείς δεν τολμά να αγγίξει τα επικίνδυνα προβλήματα. Μήπως όλα αυτά συνιστούν ισχυρές ενδείξεις πως μια αλλαγή προερχόμενη από το εσωτερικό των υπαρχόντων ιδρυμάτων είναι ανέφικτη;
Ο κ. Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής ΕΜΠ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου