Φεουδαρχία ή Δημοκρατία; (του Θόδωρου Χατζηπαντελή)

Με τον 4009 τα Πανεπιστήμια απέκτησαν δημοκρατική δομή διοίκησης. Το Συμβούλιο Ιδρύματος, ένα όργανο επιτελικού και στρατηγικού σχεδιασμού και εποπτείας επεξεργάζεται με τη συμβολή εξωτερικών μελών την γενική πολιτική του Ιδρύματος, η Σύγκλητος επεξεργάζεται το ακαδημαϊκό πρόγραμμα του Ιδρύματος και οι Σχολές εξειδικεύουν την ειδική ακαδημαϊκή στρατηγική. Τα όργανα αυτά διοικητικά λειτουργούν εξασφαλίζοντας θεσμικά αντίβαρα έτσι ώστε να αποτρέπονται φέουδα που ήταν η νοοτροπία του παλαιού νόμου. Στο πλαίσιο του παλαιού νόμου που το Υπουργείο θέλει να επαναφέρει το τμήμα (ομοιογενής γνωστικά ενότητα) λειτουργούσε πρακτικά σαν φέουδο των μελών του διαπραγματευόμενο την κατανομή διαθεσίμων χωρίς διαδικασίες αξιολόγησης από εξωτερικούς ή εσωτερικούς αξιολογητές. Η Σύγκλητος (το συμβούλιο εκπροσώπων από τα φέουδα) συνήθως κατένειμε με αναλογικούς αλγορίθμους, έτσι ώστε όλοι να έχουν την ησυχία τους, τα διαθέσιμα χωρίς στρατηγική και σχέδιο.

Η φενάκη της αυτοδιοίκησης Ι

Στο παλιό νομικό πλαίσιο το κάθε Ίδρυμα όφειλε να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του Υπουργείου που έλεγχε ολοκληρωτικά την είσοδο φοιτητών, τον προγραμματισμό θέσεων, την κατανομή διαθεσίμων (πάλι με αναλογικούς αλγορίθμους ελλείψει εθνικής στρατηγικής), τα προγράμματα σπουδών. Για να γίνει ένα πρόγραμμα σπουδών έπρεπε να ιδρυθεί τμήμα που θα απένειμε το πτυχίο χωρίς να είναι δυνατόν το τμήμα αυτό να μεταλλαχθεί, να προσαρμοστεί, να ενωθεί. Απολιθώματα έχουν παραμείνει παντού. Η ίδρυση ενός τμήματος εγγυάται τη διατήρηση του στο διηνεκές. Με τον 4009 το τμήμα ακαδημαϊκή μονάδα έχει την ευελιξία προσαρμογής, απορρόφησης, διάσπασης, συνεργασιών στο πλαίσιο της ευρείας διοικητικής και ακαδημαϊκής οντότητας Σχολή. Αν το Υπουργείο επιμείνει στην πρόταση του οι Σχολές θα είναι πρακτικά άχρηστες.    

Η φενάκη της αυτοδιοίκησης ΙΙ

Το πανεπιστήμιο είναι θεσμός. Δεν είναι πολιτικός θεσμός όμως. Η συμμετοχή των φοιτητών στην εκλογή του επικεφαλής του ή μελών των οργάνων του (Συμβούλιο, Σύγκλητος) είναι παραλογισμός. Άραγε θα πρέπει να ψηφίζουν οι υπόλοιποι στην εκλογή εκπροσώπων των φοιτητών; Αφού αυτοί ψηφίζουν για τους Κοσμήτορες, τους Προέδρους, τους Πρυτάνεις. Οι φοιτητές είναι χρήστες των υπηρεσιών ενός θεσμού και όχι αντιπρόσωποι του λαού που φροντίζουν για την βελτίωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό είναι καθήκον της πολιτείας και η συμμετοχή εξωτερικών μελών στο επιτελικό όργανο του Ιδρύματος εξασφαλίζει τη μεταφορά απόψεων και την αναγκαία αλληλεπίδραση και λογοδοσία. Σε αυτό φυσικά πρέπει να συμμετέχουν οι φοιτητές για να συνεισφέρουν σχετικά με τη δική τους οπτική.

Τεχνοφοβία

Η ηλεκτρονική ψηφοφορία εξασφαλίζει την δυνατότητα συμμετοχής. Όταν κράτη εφαρμόζουν τη μέθοδο αυτή ακόμη και για βουλευτικές εκλογές, το ΣτΕ έκρινε ως αβάσιμες τις ενστάσεις μερικών όσον αφορά την μυστικότητα της ψήφου και άνοιξε το δρόμο για την εφαρμογή σε άλλες εκλογικές διαδικασίες, η εμμονή στην διατήρηση κοστοβόρων σε χρόνο και προσπάθεια και αποτρεπτικών στη συμμετοχή διαδικασιών ερμηνεύεται μόνο επειδή αυτές μπορεί να ελεγχθούν και να κατευθυνθούν.

Εκλογικό σύστημα

Η εκλογή Συμβουλίου έγινε με το μόνο αναλογικό σύστημα που εφαρμόζεται σε ενιαία λίστα. Κρίθηκε επίσης από το ΣτΕ ότι το σύστημα αυτό είναι επιτρεπτό και σύμφωνο με την αναλογική εκπροσώπηση. Έτσι θα μπορούσε να εκλέγεται και η Σύγκλητος του Ιδρύματος ώστε να μην συγκροτείται από αντιπροσώπους τμημάτων αλλά νομιμοποιημένους από το σύνολο των διδασκόντων. Έτσι θα μπορούσε να εκλέγεται και ο Πρύτανης και οι Αντιπρυτάνεις με την παραλλαγή του για εκλογή μονοπρόσωπου οργάνου. Το Υπουργείο επιμένει σε σύστημα τακτικής ψήφου, πλειοψηφικό δύο γύρων, σε κάθε εκλογική διαδικασία. Παραπέμπει στην λειτουργία «παρατάξεων» ξεχνώντας ότι το Πανεπιστήμιο δεν είναι πολιτικός θεσμός. Δεν μπορεί η εκλογή της διοίκησης του να γίνεται με λογική παρατάξεων, συσχετισμών και προγραμματικών δηλώσεων.

Η ακαδημαϊκή κρίση

Με τον 4009 έγινε προσπάθεια να τεθούν αντικειμενικές διαδικασίες. Οι επιτροπές κρίσης συγκροτούνται από ελεγμένες λίστες εκλεκτόρων που εξασφαλίζουν την ακαδημαϊκή κρίση. Η προηγούμενη τελετουργία δημιουργικής ασάφειας ανέθετε σε ένα όργανο πολλών ειδικοτήτων την επιλογή κατά περίπτωση του εκλεκτορικού σώματος. Το πρόβλημα στη λειτουργία των επταμελών σωμάτων είναι η διαδικασία συγκρότησης των μητρώων και η επιλογή των μελών των επταμελών. Δεν πρόκειται να διορθωθούν τα θέματα με τον διπλασιασμό των μελών του. Ο 4009 έδινε τη δυνατότητα μέσω του οργανισμού να προκύψουν κανόνες όσον αφορά τη διαδικασία συγκρότησης, τα κριτήρια και τις διαδικασίες ελέγχου. Η τελετουργική διαδικασία ενώπιον ενός άλλου σώματος φυσικά δεν πρόκειται να θεραπεύσει δυσλειτουργίες. Άλλωστε η εμπειρία από το σύστημα που επανέρχεται δείχνει ότι πρακτικά η συμμετοχή (ως παρατηρητών) των υπολοίπων δεν συνέβαλε παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Οι αιτιάσεις ότι «πρέπει το τμήμα να έχει άποψη» είναι επικίνδυνες. Το τμήμα δια των φοιτητών του κρίνει τη διδακτική ικανότητα. Δια των οργάνων του θα μπορούσε να κρίνει την διοικητική προσφορά και ικανότητα. Η παρεμβολή του στο επιστημονικό έργο είναι άστοχη και επικίνδυνη.

Άσυλο (γιατί άραγε;)

Στην πρόθεση της επαναφοράς ενός καθεστώτος κατά το οποίο οι δυνάμεις τάξης χρειάζονται ειδική άδεια για να αντιμετωπίσουν οτιδήποτε είναι εμφανές ότι μπερδεύεται η έννοια του ακαδημαϊκού ασύλου και της ελευθερίας γνώμης που απολαμβάνουν σε μια δημοκρατία όλοι οι πολίτες σε όλη την επικράτεια με την έννοια της ασυλίας πράξεων που γίνονται σε ένα χώρο άβατου. Επιθυμούν να μπορούν να ποδηγετούν με την επίκληση αναμενόμενων επιπτώσεων (φυσικής ή λεκτικής βίας την οποία βιώσαμε πολλαπλά), δηλαδή στην πραγματικότητα να καταπατούν την θεμελιώδη ελευθερία της γνώμης και μάλιστα εξασφαλίζοντας ότι οι φυσικοί αυτουργοί θα είναι ατιμώρητοι. Για το δημόσιο χώρο του Πανεπιστημίου πρέπει να ισχύει ότι ισχύει για την υπόλοιπη επικράτεια της Χώρας.

Αυτοδιοίκηση;

Καλά θα κάνει το Υπουργείο να εκπονήσει όπως οφείλει το εθνικό σχέδιο στρατηγικής για την τριτοβάθμια. Μετά να το διαπραγματευτεί με τα ιδρύματα και να συνομολογήσει τα μέσα, τους στόχους και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Το κάθε ίδρυμα είχε τη δυνατότητα μέσω του οργανισμού του να περιγράψει τη διαδικασία για το εσωτερικό διάλογο για το στρατηγικό του σχέδιο, τις αναπτυξιακές του προοπτικές τη διασύνδεση του με την κοινωνία και την οικονομία. Η αντίληψη ολοκληρωτικού και ασαφούς ελέγχου δεν προσιδιάζει σε μια σύγχρονη δημοκρατία.

* Ο κ. Θεόδωρος Χατζηπαντελής είναι καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ